Zakres obowiązków opiekuna osoby starszej jest dość szeroki i wymaga posiadania konkretnych umiejętności jak i odpowiednich cech charakteru. (Jako że opieką nad osobą starszą zajmują w się przeważającej części kobiety, w dalszej części tekstu używane będzie określenie "opiekunka").
Opiekunki pracują w bardzo różnych systemach: jedne z nich są zatrudnione w domach pomocy społecznej, hospicjach i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, inne osoby pracują jako opiekunki z agencji zamieszkujące w prywatnych domach podopiecznych. Opiekunki środowiskowe pracujące w ośrodkach pomocy społecznej odwiedzają zwykle kilku podopiecznych w ciągu dnia w ich miejscu zamieszkania. Zdarzają się także panie, które pracują jako opiekunki w ramach własnej działalności gospodarczej. Bez względu na tryb zatrudnienia zakres ogólnych obowiązków zwykle jest podobny, indywidualnie dopasowany do potrzeb osoby starszej.
Obowiązki opiekunki osoby starszej dotyczą następujących sfer życia osoby starszej
1. Zdrowie
Osoby starsze cierpią z powodu wielu schorzeń związanych ze swoim wiekiem, ich sprawność ruchowa często jest już obniżona, u niektórych pojawiają się zaniki pamięci. Opiekunka powinna wykonywać podstawowe czynności związane ze stanem zdrowia podopiecznego, takie jak regularny pomiar ciśnienia krwi i temperatury ciała (warto prowadzić zeszyt, w którym będą zapisywane kolejne pomiary), zapobieganie odleżynom i leczenie powstałych już odleżyn i innych zmian na skórze, obserwacja zachowania podopiecznego, reagowanie na jego obniżone samopoczucie. Opiekunka ma obowiązek umawiać osobę starszą do lekarza czy też zamawiać wizyty domowe, realizować w aptece recepty, dbać o to, aby leki były regularnie zażywane. Należy pamiętać o tym, że zdrowie psychiczne jest równie ważne jak zdrowie fizyczne, dlatego należy zachęcać osoby starsze z objawami depresji czy zaburzeniami zachowania do korzystania z porad psychologa czy psychiatry. Niekiedy opiekunki towarzyszą podopiecznym w trakcie wizyty u lekarza i proszone są o udzielenie informacji dotyczących stanu zdrowia osoby starszej, dlatego powinny posiadać wiedzę dotyczącą chorób i hospitalizacji podopiecznego. Opiekunka osoby starszej powinna także posiadać wiedzę i umiejętności z zakresu udzielania pierwszej pomocy oraz znać procedury związane z wzywaniem ratowników medycznych w razie wypadków lub stanu zagrożenia życia.
2. Dieta
Dużą rolę w zapewnieniu dobrego samopoczucia u osób starszych jest zachowanie prawidłowej diety. Opiekunka powinna dbać o to, aby podopieczny otrzymywał regularne posiłki, najlepiej, aby były one lekkostrawne i zawierały niezbędne składniki odżywcze. Opiekunka nie musi być profesjonalną kucharką, ale powinna umieć przyrządzić proste, smaczne posiłki, takie jak zupy, kanapki, kotlet czy gotowane warzywa. Niektórzy podopieczni proszą o kupowanie gotowych posiłków w barach, co także jest niezłym rozwiązaniem. Wiele osób starszych cierpi z powodu cukrzycy typu II, dlatego opiekunki powinny posiadać wiedzę na temat diety cukrzycowej i indeksu glikemicznego spożywanych produktów. Osoby w podeszłym wieku często skarżą się na brak apetytu czy wręcz niechęć do spożywania pokarmów, dlatego opiekunka powinna zadbać o to, aby podawane posiłki były atrakcyjne zarówno w smaku jak i wyglądzie. Wraz z wiekiem zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na witaminy D, E, A, C oraz witaminy z grupy B, dlatego należy zadbać o to, aby spożywane przez seniora posiłki zawierały świeże i naturalne składniki zawierające te witaminy (masło, jaja, ryby, nierafinowane oleje roślinne, warzywa i owoce), ważne jest odpowiednie nawodnienie organizmu poprzez picie wody czy herbat naturalnych. U osób z dysfagią (problemy z przełykaniem) pokarmy powinny być rozdrobnione lub mieć postać płynną, a posiłki małe, ale o wysokiej kaloryczności. W przypadku podopiecznych cierpiących z powodu miażdżycy i chorób serca opiekunka musi dbać o to, by dieta nie zawierała nadmiaru tłuszczów zwierzęcych zawierających cholesterol.
3. Higiena osobista
Opiekunka pomaga osobie starszej w codziennej toalecie: sadza na sedesie czy krześle sanitarnym i sprząta po skorzystaniu z niego, uczestniczy w kąpieli, myje zęby, utrzymuje w czystości protezy zębowe, czesze włosy, zachęca i pomaga w zmianie bielizny i odzieży, przycina paznokcie. Jeśli jest taka potrzeba, umawia osobę starszą (oczywiście za jej zgodą) do fryzjera, dentysty czy podologa (osoby starsze bardzo często mają problemy zdrowotne dotyczące stóp). W przypadku podopiecznych korzystających z pieluchomajtek czy podkładów higienicznych opiekunka ma obowiązek zmieniać je i podmywać podopiecznego. Wszelkie czynności higieniczne przy osobie starszej powinny być wykonywane w jednorazowych rękawiczkach. Do obowiązków opiekunki należy także zmiana pościeli w miarę potrzeb (u jednych podopiecznych zmiana pościeli musi odbywać się codziennie, u innych wystarczy zmiana pościeli raz na tydzień). Pracownik sprawujący opiekę nad osobą starszą musi pamiętać o tym, że pomoc w higienie osobistej należy do sfery bardzo wrażliwej, czynności te wymagają odsłaniania czy dotykania miejsc intymnych, co dla większości podopiecznych jest bardzo krępujące czy zawstydzające. Czynności te należy wykonywać z "psychologicznym" wyczuciem i całkowitym poszanowaniem cielesności podopiecznego. Jeżeli osoba starsza samodzielnie utrzymuje higienę osobistą, nie wyręczamy jej w tym na siłę.
4. Ruch
Ruch jest podstawową potrzebą każdego ludzkiego ciała, a jego długotrwały brak zawsze wywołuje liczne schorzenia i pogorszenie zdrowia. W przypadku podopiecznych leżących ruch jest oczywiście ograniczony do minimum, ale nawet proste ćwiczenia rąk czy dłoni będą ważne (dużą rolę odgrywają tu rehabilitanci, szczególnie w przypadku osób cierpiących na niedowłady spowodowane udarem). Zarówno osoby poruszające się samodzielnie jak i te jeżdżące na wózku inwalidzkim powinny zażywać regularnych spacerów na świeżym powietrzu, dzięki czemu ich płuca są lepiej dotlenione, promienie słoneczne zapewniają dawkę witaminy D, mięśnie i kości wzmacniają się, poprawia się także samopoczucie i zmniejszają lęki społeczne (osoby, które nie wychodzą z domu, często zaczynają cierpieć na agorafobię). Oczywiście nie może to być ruch forsujący, prowadzący do przemęczenia. Opiekunka podczas spaceru pcha wózek lub podaje ramię, dba o to, by przechodzenie przez jezdnię i spacer w ruchliwym miejscu był bezpieczny, ma wzmożoną uwagę w przypadku osób z chorobą Alzheimera lub innymi chorobami o podłożu neurologicznym, które bardzo łatwo tracą orientację w terenie lub cierpią z powodu ataków panicznego lęku wywołanymi prozaicznymi zdarzeniami (np. widok psa przechodzącego obok).
5. Czystość i porządek w miejscu zamieszkania
Do obowiązków opiekunki należy także utrzymanie czystości i porządku w domu czy zajmowanym przez podopiecznego pokoju. Będą to takie codzienne czynności jak zmiana pościeli, zamiatanie i zmywanie podłogi, zmywanie naczyń, pranie i prasowanie odzieży, ścieranie kurzy, wynoszenie śmieci, dbanie o czystość w łazience, mycie lodówki. Zakres obowiązków zwykle nie obejmuje czynności, które nie są związane z codziennym funkcjonowaniem, takich jak mycie okien, sprzątanie piwnicy, opieka nad zwierzęciem domowym, prace remontowe czy prace w ogrodzie. Opiekunka ma natomiast obowiązek umówić fachowca czy serwisanta w przypadku konieczności naprawy zepsutego sprzętu czy dokonania drobnego remontu w miejscu zamieszkania. Czystość i ład w domu jest bardzo ważnym elementem dbałości o osobę starszą: higiena spożywanych posiłków pozwala uniknąć zatruć pokarmowych, czysta odzież gwarantuje dobry stan skóry, poprawia się także samopoczucie osoby starszej, gdy sama przebywa w miejscu schludnym i nie musi czuć skrępowania podczas wizyty innych osób.
6. Zakupy
Osoby starsze zwykle nie są w stanie dźwigać ciężkich toreb z zakupami czy stać w kolejce, dlatego rolą opiekunki jest zapewnić wszelkie produkty potrzebne w podstawowych czynnościach życiowych. Robiąc zakupy opiekunka musi kierować się ściśle instrukcjami otrzymanymi od podopiecznych, nie może dokonywać zakupów na własną rękę lub wbrew woli osoby starszej. Opiekunce nie wolno kupować takich produktów jak broń, alkohol, wyroby tytoniowe, narkotyki i dopalacze, leki bez konsultacji z lekarzem. Ważne jest także to, aby opiekunka bardzo skrupulatnie rozliczała się z otrzymanych pieniędzy. Podstawą rozliczenia są zawsze otrzymane paragony lub faktury, które zwracane są podopiecznemu lub jego krewnym, warto także prowadzić notatnik, w którym zapisywane byłyby kwoty otrzymane i wydane. Zakupy odbywają się zwykle w miejscu zamieszkania i nie obejmują odległych sklepów. Jeżeli podopieczny wyraża na to zgodę, można korzystać z usługi zakupów on-line, gdzie zakupione produkty zostaną dostarczone przez pracownika firmy do domu.
7. Sprawy formalne
Do spraw formalnych zaliczamy wszelkie czynności związane przede wszystkim ze sprawami finansowymi podopiecznego. Opiekunka ma obowiązek dbać o to, aby wszystkie rachunki zostały uregulowane, co szczególnie dotyczy osób starszych z zanikami pamięci. Pilnuje domowych wydatków, tak aby podopieczny nie zadłużył się i by posiadane przez niego pieniądze wystarczały na podstawowe potrzeby. Dba o to, aby ważne dokumenty i pisma były przechowywane w bezpiecznym miejscu i nie gubiły się. Pomaga w załatwianiu spraw urzędowych, bankowych, sądowych oraz spraw związanych z refundacją leków, sprzętu medycznego i środków higienicznych. Opiekunka pomaga w rejestracji i umawianiu wizyt, może (za zgodą podopiecznego lub jego krewnych) uczestniczyć podczas rozmów z pracownikiem banku, sądu, spółdzielni mieszkaniowej itp., tak aby pomóc podopiecznemu dobrze zorientować się w sytuacji. Jeśli podopieczny pragnie spisać testament, opiekunka powinna zorganizować spotkanie z notariuszem czy prawnikiem. Organizuje wizytę u fotografa, jeśli podopieczny potrzebuje zdjęcia (np. do nowego dowodu osobistego). Organizuje transport dla podopiecznego. W zależności od zakresu obowiązków zawartych w umowie opiekunka może towarzyszyć podczas dłuższych podróży (np. wizyta u lekarza w innym mieście).
8. Rozmowa wspierająca
Wielu spośród podopiecznych to osoby samotne, często z objawami depresji, odczuwające frustrację czy poniżenie z powodu swojej niepełnosprawności. O osób z problemami neurologicznymi mogą pojawiać się zmienne nastroje, lęki czy rozdrażnienie. Opiekunka w trudnych chwilach ma obowiązek przeprowadzić z podopiecznym rozmowę wspierającą, pocieszać, wskazywać na pozytywne aspekty życia, nie negować trudnej sytuacji życiowej, ale też nie przygnębiać. Starość wiąże się nieodwołanie z lękiem przed śmiercią, dlatego starsze osoby bardzo często podejmują ten temat, szukają wsparcia. Ważna w takich momentach jest religia i wiara w życie pozagrobowe - jeżeli opiekunka jest osobą niewierzącą, musi uszanować wiarę swojego podopiecznego i nie wolno jej w żaden sposób przekonywać do odmiennych poglądów. Rozmowa wspierająca nie wymaga posiadania rozległej wiedzy psychologicznej, a jedynie życzliwości dla drugiej osoby i prostych słów takich jak: "wszystko będzie dobrze", "rozumiem pani cierpienie", "naprawdę dobrze sobie pan radzi" itp. Starsze osoby często lubią wspominać radosne zdarzenia z lat swojej młodości i samo wysłuchanie tych opowieści jest dla nich ważne i pomocne.
9. Życie kulturalne i społeczne
Osoby starsze często czują się wykluczone z życia społecznego i kulturowego z powodu swojej obniżonej sprawności. Rolą opiekunki jest aktywizacja kulturowa i społeczna swoich podopiecznych. Osoby starsze można zachęcać do zapraszania krewnych czy znajomych w podobnym wieku, do nawiązywania znajomości w najbliższym sąsiedztwie, organizować dla nich przyjęcia rodzinne z okazji urodzin, imienin czy świąt. Opiekunka może zachęcić podopiecznego do udziału w klubach seniorów, do wizyty w kinie czy teatrze, umożliwić uczestnictwo w nabożeństwach religijnych. Rozmowa na temat aktualnych wydarzeń w kraju i na świecie, wspólne czytanie książek i prasy czy oglądanie telewizji także pomaga podopiecznemu w zachowaniu dobrego samopoczucia. Uczucie nudy i monotonności u osób starszych może prowadzić do pojawienia się nastrojów depresyjnych, dlatego aktywność w sferach kulturalnej i społecznej dopasowana do możliwości podopiecznego jest w tym przypadku ogromnie ważna.
Zawód opiekuna osoby starszej nie jest zawodem łatwym. Opiekunka powinna być osobą sprawną fizycznie a jednocześnie cierpliwą i opanowaną. Powinna być także odporna na wybuchy złości czy rozdrażnienie częste u osób starszych. Konieczna jest podstawowa wiedza medyczna. Najważniejsze w tej pracy są z pewnością empatia i poszanowanie osoby starszej. Należy pamiętać o tym, że starość jest naturalnym etapem życia i każdy ma prawo do tego, aby swoje ostatnie lata spędzić godnie i spokojnie.
Komentarze